کودک از چه سنی مسئولیت را درک می‌کند؟ چگونه مسئولیت‌پذیر بودن را به کودکان بیاموزیم؟ چگونه بین کودکان مسئولیت‌ها را تقسیم کنیم؟

یکی از دغدغه‌های بزرگ والدین این است که چگونه کودکی مسئولیت پذیر در قبال خود و خانواده و حتی جامعه تربیت کنند؟ مسئولیت پذیری کودکان تنها به خودشان و زندگی اطرافیانشان مربوط نمی‌شود. بلکه در آینده آن‌ها باید در اجتماع قرار گیرند. هر فرد اگر مسئولیت خود را به خوبی انجام دهد و از زیر بار آن شانه خالی کند، بدون شک جامعه سالمی نخواهیم داشت و هر کسی سعی می‌کند وظیفه اش را به گردن دیگری بیاندازد.

  بنابراین دانستن راهکارهای لازم برای داشتن فرزندی مسئول بسیار مهم است؛ چرا که این نوع تربیت، نه تنها یک کودک، بلکه یک جامعه را می‌سازد.

 سوال این است که از چه سنی می‌توانیم به کودکان بیاموزیم که باید مسئولیت‌های کوچک را به عهده بگیرند؟ همانطور که می‌دانید رشد شخصیتی و عقلانی کودکان با هم متفاوت است. بنابراین این شما هستید که تشخیص می‌دهید کودکتان چه زمانی توانایی درک مسئولیت را دارد.

 البته قرار نیست مسئولیت آن‌ها یک کار بزرگ و خارق العاده باشد. بلکه همین که آن‌ها بتوانند در ابتدا مسئولیت‌های خود را در کنار شما قرار دهند و با شما مقایسه کنند، برایشان کافیست!

 همین که کودک بداند پس از خوردن غذا باید از مادرش تشکر کند، این برای او یک مسئولیت است. اینکه بداند وقتی سبد اسباب بازی‌هایش را در اتاق خالی می‌کند، دلیلی ندارد که فرد دیگری آن‌ها را برایش جمع کند. او باید بتواند زحمت این کار را به جان بخرد و بداند والدینش نیز مسئولیت‌هایی دارند که اگر آن‌ها را انجام ندهند، رفاه و خوشی همه اعضای خانواده به خطر می‌افتد.

 بنابراین بهترین راه برای تقسیم مسئولیت بین کودکان،همان کارهای ساده و پیش پا افتاده است که مهم ترین آن ها اسباب بازی ها و جمع کردن آن‌ها پس از پایان بازی می باشد. در دفعات اول سعی کنید در کنار او قرار بگیرید و با هم این کار را انجام دهید. اما پس از چند بار، کم کم او را تنها بگذارید و از او بخواهید که اسباب بازی‌هایش را جمع کند. سعی کنید در این راه، هم خلاق باشید و هم ثابت قدم! که اگر این دو ویژگی را نداشته باشید، مطمئناً کودک به حرف‌تان گوش نخواهد کرد. برای مثال اگر به او می‌گویید ماشین‌هایت را از کف اتاق جمع کن و در کمد بگذار، می‌توانید با یک روش تشویقی او را برای کار هیجان انگیز بعدی آماده کنید!

 مثلاً بگویید وقتی ماشین‌هایت را جمع کردی، به من بگو تا باهم کیک درست کنیم! البته این تشویق می‌‌تواند هر چیزی باشد که او به آن علاقه دارد. فراموش نکنید که این روش‌های تشویقی تنها برای بارهای اول است و در ادامه او باید بدون تشویق از پس مسئولیت‌هایش بربیاید. در غیر این صورت او یاد می‌گیرد که برای هر کار کوچکی که در خانه انجام می‌دهد باید جایزه بگیرد و نسبت به این موضوع شرطی می‌شود.

بدون شک، بسیاری از این مسئولیت‌ها ممکن است برای کودک کسل کننده یا سخت باشد. اما او باید بداند که همه انسان‌ها مسئولیت‌هایی دارند که ممکن است آن را دوست نداشته باشند. اما در ابتدا از کارهایی شروع کنید که برای کودک خوشایند است. وقتی او مفهوم وظیفه و مسئولیت را به خوبی درک کرد، بار مسئولیت او را کمی بیشتر کنید. البته نه آنقدر که او دیگر نتواند در دنیای کودکی اش غوطه ور باشد و از آن لذت ببرد. مثلا یکی از مسئولیت‌ها می‌تواند خوردن غذا باشد. او باید بداند که غذا خوردن زمان و آداب خودش را دارد و اگر آداب را رعایت نکرد، مسلما عواقبی در انتظار اوست.

مثلا اگر در سر میز غذا ناهار نخورد یا اصلا سر میز غذا نیامد، باید تا وعده شام گرسنه بماند و غذای دیگری در کار نیست.

یا

اگر غذایش را خورد، حتما باید پس از آن دست هایش را بشوید.

لطفا حس دلسوزی مادرانه و پدرانه را کنار بگذارید و اگر در طی این زمان از شما خواست تا قانون را زیر پا بگذارید، این کار را نکنید. اگر غذا نخورد و نیم ساعت بعد از شما غذا خواست، قانون را برایش تکرار کنید و به او بگویید که از غذا خبری نیست. اما به شکلی زیرکانه و خلاقانه می‌توانید خودتان در وعده عصرانه یک خوراکی مغذی آماده کنید و بگویید: ناهار نخوردی اما می‌توانی تا وعده شام با این عصرانه خودت را سیر کنی!

اینگونه کودک می‌فهمد که شما در قانونتان تبصره ندارید! در عین حال، او نیز تا حدی سیر و خیال شما راحت می‌شود.

یکی دیگر از وسایل محرک مسئولیت پذیری در کودکان، نگهداری از گیاه و گلدان است. کودک از حدود ۴ سالگی می‌تواند درک کند که یک گلدان نیاز به آب دارد. بنابراین می‌توانید حیات یک گلدان کوچک را به او بسپارید. بهتر است گل و گیاه توسط خود او به کمک شما کاشته شود تا او از ابتدا خود را به عنوان صاحب گلدان بشناسد و آن را در اتاقش نگهداری کند.

 توجه داشته باشید که اگر در مسیر تربیت کودک شما و همسرتان کوچکترین اختلافی نشان دهید باخته اید! مثلاً اگر برای هر یک از اعضای خانواده مسئولیتی تعیین کردید و همسرتان در حضور فرزندان با شما مخالفت کرد، باید بدانید که فرزندان نیز به تبع او این کار را انجام می‌دهند و از زیر بار مسئولیت شانه خالی می‌کنند!  پس حتماً قبل از اعلام وظایف با همسرتان هماهنگ باشید و حرف‌هایتان را در خلوت با هم یکی کنید.

سعی کنید کودک با افزایش سن خود، با مفهوم مسئولیت‌پذیری نیز بیشتر آشنا شود. شما باید در خلال بازی‌های مختلف و رفتارهای روزمره ،مفهوم مسئولیت را برای او تبیین کنید. اگر خواهر یا برادر کوچک دارد، مراقبت کردن و برطرف کردن نیازهای او را جزو مسئولیت‌هایش بدانید. مثلا می‌توانید به او بگویید شستن پستانک خواهر کوچکش وظیفه اوست تا خواهرش به بیماری دچار نشود و همیشه پستانک تمیز داشته باشد. یا اینکه در خلال بازی‌های کودکانه و به اصطلاح خاله بازی، به کودکان یاد دهید که اعضای خانواده چگونه با هم تعامل دارند. چه کسی چه کارهایی را برعهده می‌گیرد و تقسیم مسئولیت‌های خانه چگونه انجام می‌پذیرد.